Sympatyk Fundacji im. Kazimierza Łyszczyńskiego, Piotr Reinert, podjął się bardzo niewdzięcznego zadania – w ramach zbierania materiałów do rozpoczętej w październiku ubiegłego roku, i kontynuowanej w trakcie tegorocznych Dni Ateizmu, kampanii „Umierać po ludzku” – zaofiarował się zebrać argumenty przeciw. Fragment tej pracy został wykorzystany właśnie podczas Dnia Ateizmu 2017, w panelu „Różne aspekty prawa do godnej śmierci”. Teraz prezentujemy całość tej pracy. Zdradzę, że wnioski nie są zaskakujące…
Termin „eutanazja” pochodzi od dwóch greckich słów: eu (dobry) i tanatos (śmierć) i dosłownie oznacza dobrą śmierć. W starożytności eutanazja oznaczała łagodną śmierć, bez przykrych cierpień lub też śmierć dobrą i zaszczytną.
Encyklopedia PWN eutanazję definiuje jako „zabicie człowieka, np. nieuleczalnie chorego, na jego żądanie i pod wpływem współczucia dla niego”.
W Polsce prawo zabrania zabijania na żądanie i pomocy lub namowy do samobójstwa. Obowiązujący w Polsce Kodeks Karny ocenia eutanazję następująco:
Art. 150 § 1. Kto zabija człowieka na jego żądanie i pod wpływem współczucia dla niego, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Art. 150 § 2. W wyjątkowych wypadkach sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.
Art. 151. Kto namową lub przez udzielenie pomocy doprowadza człowieka do targnięcia się na własne życie, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Oto najczęściej spotykane argumenty przeciwko eutanazji mające charakter albo pretendujące do rangi uniwersalnych i racjonalnych.
1. Eutanazja jest zabójstwem. W większości krajów fakt pozbawienia innej osoby życia jest zabójstwem nawet jeśli celem zabijającego jest przyniesienie ulgi w cierpieniu.
2. Nie ma usprawiedliwienia dla eutanazji zwłaszcza teraz, kiedy dysponujemy rozbudowaną opieką paliatywną. Dobra opieka paliatywna jest w stanie zapanować nad cierpieniem psychicznym, fizycznym, społecznym, duchowym i egzystencjalnym. W przypadkach ekstremalnych używa się silnych środków uśmierzających ból, które są legalne i skuteczne. One nie skracają ani nie przedłużają życia.
3. Eutanazja jest czymś, co jest niezgodne z zasadami opieki paliatywnej. Światowa Organizacja Zdrowia definiuje środki opieki paliatywnej jako takie, które nie przyśpieszają ani nie opóźniają śmierci.
4. Gdy eutanazja lub samobójstwo są legalne, wówczas dochodzi do nadużyć. Nie jest możliwe aby ustanowić takie zasady, które ograniczą skutecznie stosowanie eutanazji tylko do takich osób, dla których przewiduje je prawo. W praktyce – zdaniem przeciwników legalnej eutanazji – zawsze jakoby dochodzi do nadużyć. Wg prof. Etienne Montero, dziekana wydziału prawa Uniwersytetu Namur w Belgii jest bardzo trudno zastosować ścisłą interpretację warunków prawnych legalnej eutanazji.
5. Prawo do śmierci zawiera w sobie obowiązek popełnienia zabójstwa. Jeżeli przyznajemy komuś prawo do śmierci, zakładamy, że ktoś, zwykle lekarz, będzie miał obowiązek zabicia tej osoby. Zgodnie z etyką lekarską, związek lekarza i pacjenta jest oparty również na przekonaniu pacjenta, że lekarz nigdy nie targnie się na jego życie. Legalizacja eutanazji niszczy to zaufanie.
6. Personel medyczny, który dokonuje eutanazji, ponosi tego przykre osobiste konsekwencje. Akt eutanazji nie jest rzeczą łatwą. Np. w Belgii lekarze, mają prawo do psychoterapii po dokonaniu eutanazji.
7. Eutanazja sprawia, że życie niektórych osób traci na wartości. Zaakceptowanie legalnej eutanazji prowadzi do przyznania, że życie niektórych osób (starszych, ciężko chorych lub upośledzonych) znaczy mniej niż życie innych. Legalizacja eutanazji to takie oto przesłanie: lepiej jest umrzeć niż być chorym lub upośledzonym. Dla osoby zdrowej stanie się łatwe postrzeganie życia upośledzonego albo chorego jako nieszczęścia pełnego cierpienia i frustracji.
Legalizacja eutanazji mogłaby wpłynąć na przekonanie, że takie rozwiązanie jest korzystne dla społeczeństwa i nie stanowi żadnej szkody społecznej, jako że życie starych, niedołężnych i chorych ludzi nie przedstawia wartości. Osoby te mogłyby przez swą zależność od innych odczuć, że ich obowiązkiem jest zgodzić się na eutanazję, aby nie być ciężarem dla społeczeństwa, co w rażący sposób godziłoby w autonomię tych ludzi.
8. Eutanazja nie jest czynem dokonanym w najlepiej pojętym interesie chorego. Łatwo jest wyobrazić sobie przypadki, kiedy pacjent prosi o eutanazje podczas gdy jest to sprzeczne z jego dobrze pojętym interesem osobistym. Dochodzi do tego, gdy:
- nastąpił błąd w diagnozie i pacjent nie jest śmiertelnie chory,
- prognozy są błędne i nie umrze szybko,
- nie dostaje właściwych leków i jego cierpienie mogłoby być uśmierzone,
- błąd popełnia lekarz i nie oferuje właściwej terapii pacjentowi,
- pacjent jest załamany i sądzi, ze jego sytuacja jest gorsza niż w rzeczywistości,
- pacjent wyobraża sobie, że będzie cierpiał bardziej niż to jest prawdopodobne w jego sytuacji.
W rzeczywistości prośba o eutanazję jest wołaniem o pomoc. Pacjent nie chce umrzeć, ale chce aby znikły symptomu choroby i lęku.
9. Eutanazja może spowodować dodatkowe osłabienie pacjentów. Dostęp do eutanazji może spowodować wewnętrzny konflikt u pacjenta rozdartego pomiędzy lękiem przed cierpieniem a chęcią dalszego życia. Ten konflikt może osłabiać jego organizm w chwili choroby. Na dodatek kontakt z lekarzem, który czasem leczy a czasem zabija może powodować dodatkowe zagubienie.
10. Legalna eutanazja popycha osoby w trudnej sytuacji do zakończenia swojego życia. Wprost lub nie legalna eutanazja powoduje liczne rodzaje presji na osoby starsze i upośledzone. Ta presja może pochodzić z rodziny lub ze społeczeństwa. Pacjenci, którzy są chorzy lub zależni czują się bezwartościowi i wyobrażają sobie, że są ciężarem dla osób bliskich lub rodziny. Jeśli chodzi o pacjentów opuszczonych przez rodziny mogą oni sądzić, że eutanazja jest dla nich jedynym dobrym rozwiązaniem.
Dany człowiek może nie chcieć przyczyniać się do tego, że bliscy przez dość długi okres czasu będą konfrontowani z faktem jego umierania. Może ich tak lubić, że nie chce, aby zbyt długo z tego powodu cierpieli. Danej osobie może zależeć na tym, aby środki finansowe, które mają jej bliscy nie były zużywane na przedłużanie jej umierania. Osoba umierająca może woleć, aby środki te służyły pozostającym przy życiu, czy celom, które są cenne dla niej i mają być realizowane po jej śmierci. Na przykład dany człowiek chce, aby jego ukochana wnuczka poszła na określone studia wymagające pieniędzy, których zabraknie, jeśli będą one przeznaczane na przedłużanie procesu jego umierania.
11. Eutanazja legalna może spowodować wzrost liczby samobójstw. W USA, gdzie zalegalizowano samobójstwa asystowane wzrosła liczba samobójstw nieasystowanych (zwykłych).
12. Eutanazja sprawia, że szpitale będą miejscami mniej bezpiecznymi. Wiele osób może obawiać się leczenia szpitalnego, ponieważ eutanazja jest sprzeczna z wymogami ludzkiej godności i prawdziwego współczucia, które są istotą opieki medycznej.
13. Eutanazja nie jest konieczna, aby zakończyć niechcianą terapię. Każdy ma prawo do przerwania dowolnej terapii medycznej, której jest już poddawany lub do niepodjęcia terapii proponowanej.
14. Eutanazja doprowadzi do pogorszenia się opieki nad pacjentami w fazie terminalnej. Legalizacja prawna eutanazji zahamowałaby postęp w badaniach naukowych w zakresie opieki i medycyny paliatywnej, w dążeniu do wypracowania jeszcze lepszych modeli opieki nad cierpiącymi pacjentami i wytwarzania skuteczniejszych środków przeciwbólowych.
15. Eutanazja może stać się „tańszą” metodą leczniczą dla osób w fazie terminalnej. Koszt trucizny zwykle wynosi 50 złotych podczas gdy chemioterapia kosztuje wiele tysięcy złotych.
16. Istnieje bardzo mało danych i studiów na temat konsekwencji tego jaki wpływ na społeczeństwo wywiera legalna eutanazja. Wiemy, że liczba aktów eutanazji nieustanie wzrasta odkąd została ona zalegalizowana.
17. Eutanazja powoduje rozmaite pokusy niebezpieczne dla życia społecznego. Rząd może być kuszony aby zmniejszyć wydatki na służbę zdrowia, dla rodziny może istnieć pokusa uwolnienia się od ciężaru, jakim jest wymóg wsparcia dla osoby długotrwale chorej, u spadkobierców może powstać chęć szybszego przejęcia majątku swoich najbliższych.
18. Eutanazja podważa godność osoby ludzkiej. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka zapewnia prawo do życia każdej osobie ludzkiej. Eutanazja to prawo podważa.
19. Równia pochyła eutanazji. Eutanazja z wyboru może prowadzić do rozszerzenia jej stosowania na inne osoby, także te które uznamy z jakichś powodów za niepożądane.
20. Niebezpieczne jest zmienianie prawa dla mniejszości, która rości sobie prawo do kontroli nad całym swoim życiem i śmiercią. Większość ludzi nie chce decydować o momencie swojej śmierci. Chce tego dla siebie tylko niewielka, za to wpływowa mniejszość, która chce dostosować prawo do swoich potrzeb.
W ramach konkluzji
Przystępując do zbierania i analizowania argumentów przeciwników eutanazji miałem nadzieję, znaleźć sporo materiału do merytorycznej analizy i dyskusji. Rozczarowałem się. Z przytaczanych powyżej tez za rzeczywiście wartościowe uznaję dwie – tę, która mówi o potencjalnej presji jakie społeczeństwo po zalegalizowanej eutanazji może wywierać na osoby ciężko chore oraz tę sugerującą osłabienie woli życia i walki osób ciężko chorych, gdy eutanazja jest czymś, co jest możliwe i legalne.
Pozostałe argumenty mają charakter demagogiczny, albo wręcz dwuznaczny, bo równie dobrze mogą być używane na korzyść legalizacji eutanazji. Jak na przykład teza, że przypadków eutanazji jest coraz więcej tam, gdzie jest ona legalna. Może właśnie dlatego, że ludzie odkrywają, że możliwość legalnej eutanazji jest zwyczajnie potrzebna.
Kolejna uwaga – choć zwłaszcza zachodnie strony antyeutanazyjne starają się zachować pozory racjonalności i światopoglądowej niezależności, nie trudno zauważyć, że spore grono najbardziej zapiekłych wrogów eutanazji pochodzi z konserwatywnych środowisk religijnych. Są to te same środowiska, które zwykle aktywnie sprzeciwiały się likwidacji kary śmierci i których duchowni nie mają zahamowań w duszpasterzowaniu w armiach i na polach walki. Nie mówiąc już nawet o dawniejszych czasach, gdy środowiska te szafowały karą śmierci z powodów światopoglądowych. Jest to zatem dosyć dziwaczna tradycja „bezwzględnej ochrony życia ludzkiego”, o której mówią one obecnie tak wzniośle i często. I zwykle przewrotnie, bo nie chcą widzieć, że eutanazja to przecież także ochrona ludzkiej osoby i ludzkiej godności.
Dochodzi jeszcze jeden wątek – zwykle te właśnie środowiska uważają za stosowne dopuszczać i cenić śmierć męczeńską za wiarę, co także nie jest przecież wyrazem bezwzględnej ochrony własnego życia i życia najbliższych. Nie nam to oceniać, ale wygląda to na niekonsekwencję. Środowiska sprzeciwiające się eutanazji legalnej głoszą absolutną nienaruszalność ludzkiego istnienia, ale akurat wtedy, gdy jest to sprzeczne z religijnym dogmatem, wedle którego człowiek nie ma prawa decydować o swoim końcu. Ten dogmat, który stoi za całą antyeutanazyjną retoryką jest zwykle niewypowiadany podczas debaty. Zapewne dlatego, że okazałoby się, iż walka z eutanazją to w rzeczywistości nienazwana krucjata religijna, a nie starania o ochronę „godności osoby ludzkiej”.
Piotr Reinert
1. Eutanazja – argumentacja za i przeciw, artykuł Waldemar Miotk – https://www.miotk.eu/bioetyka-eutanazja-argumentacja-za-i-przeciw.html
2. http://etyka.wyklady.org/wyklad/779_eutanazja-za-czy-przeciw
3. Dlaczego NIE eutanazji? Katarzyna Malinowska, Katarzyna Urban – www.katolik.pl
4. Eutanazja, Etyka praktyczna, portal etyki akademickiej
5. Eutanazja za i przeciw – Marcin Kwiek, www.racjonalista.pl
6. Eutanazja: argumenty na rzecz jej legalizacji, Lech Ostasz, www.kulturaswiecka.pl
7. Eutanazja – praca z przedmiotu socjologia, Uniwersytet Zielonogórski Wydział Nauk Społecznych i Pedagogicznych. Praca zbiorowa: Magdalena Brzozowska, Natalia Kucewicz, Agata Kubacka, Anna Górczewska.
8. T. Biesaga, Etyka chrześcijańska a etyka ateistyczna wobec eutanazji
I w ten sposób maluczki katoliczek staje się Wielkim Sługa Swego Pana……