Tegoroczna konferencja „London Secular Conference” różniła się znacznie od wszystkich poprzednich, jak zresztą od większości konferencji na świecie w ogóle. Już pierwszy rzut oka na publiczność (ponad 120 osób) i na stół prezydialny wykazywał odwrócenie zwykłych proporcji między kobietami i mężczyznami: na sali było sporo panów, natomiast mikrofon dostało do ręki tylko trzech: członek ekipy „One Law for All” Fariborz Pooya; brytyjski polityk, dziennikarz i działacz społeczny Peter Tatchell jako moderator panelu oraz honorowy gość Saif Ul Malook, adwokat Asii Bibi.
Wszystkie pozostałe kilkadziesiąt osób, które zabrały głos, to były kobiety, bo też temat dotyczył głównie sytuacji kobiet (w prawie i praktyce) pod rządami różnych religii (przede wszystkim islamu, ale także chrześcijaństwa, judaizmu i hinduizmu), roli religii w narzucaniu patriarchalnego systemu, podporządkowywaniu kobiet mężczyznom, ograniczaniu praw i traktowaniu kobiet jako istot niższych oraz obywateli drugiej czy nawet trzeciej kategorii.
Otwarcia Konferencji dokonali Fariborz Pooya i Nahla Mahmoud jako przedstawiciele gospodarza wydarzenia – organizacji One Law for ALL.
Maryam Namazie, główna pomysłodawczyni i organizatorka konferencji powitała uczestników wystąpieniem, w którym sformułowała żądanie uznania prawa do życia w świeckim państwie i społeczeństwie za prawo człowieka, minimalny wstępny warunek do tego, żeby pozostałe prawa człowieka mogły być realizowane.
Gita Sahgal, działaczka na rzecz praw człowieka (i w szczególności praw kobiet) wielkiego formatu wygłosiła mowę otwierającą. Gita jest pisarką, dziennikarką, producentką filmową i założycielką oraz dyrektorką Centrum ds. Świeckości. W 2010 r. alarmowała opinię publiczną o nadmiernych wpływach islamistów w Amnesty International, gdzie była szefową działu ds. płci, za co została zawieszona i zwolniona. Przez wiele lat była członkinią zarządu organizacji Southall Black Sisters. Jest także założycielką Women Against Fundamentalism (Kobiety przeciwko Fundamentalizmowi. W swej mowie Gita Sagal przedstawiła koncepcję uniwersalizmu nie tylko jako cennego dziedzictwa myśli ludzkości, ale jako narzędzie do walki zarówno z ideologią i prawem kolonialnym, jak i przeciwko religijnemu, fundamentalistycznemu prawu.
Jako honorowy gość głos zabrał Saif Ul Malook, adwokat Asii Bibi, który musiał uciekać z Pakistanu ze względu na zagrożenie życia. Przedstawił on walkę swojej klientki (biednej niepiśmiennej wieśniaczki z Pakistanu) o sprawiedliwość. Chrześcijanka, która w 2009 r. napiła się wody ze źródła, czym zdaniem muzułmanów je zanieczyściła, musiałaby przejść na islam, żeby źródło znów stało się „czyste”. Odmawiając tego aktu Asia spytała, co zrobił Mahomet dla ludzi, za co została oskarżona o bluźnierstwo i skazana w 2010 r. na śmierć. W 2018 r. roku została uniewinniona, co wywołało wściekłość wśród islamistów żądających teraz już nie tylko jej głowy, ale także adwokata, sędziów itd. Aktualnie Asia ukrywa się bez prawa do wyjazdu z Pakistanu do czasu rozpatrzenia odwołania złożonego przez islamistów. Historia ta pokazuje, że oficjalne prawo w Pakistanie nie może działać ze względu na siłę którą stanowią tam fundamentaliści religijni.
Podczas czterech paneli z udziałem prelegentek z różnych krajów i środowisk (akademickie, sztuka, literatura, dziennikarstwo, organizacje pozarządowe) analizowano ograniczający wpływ religii na różne sfery życia: rodzinną, ekonomiczną, polityczną, społeczną; na funkcjonowanie kobiety jako istoty ludzkiej, jej praw człowieka, wolność osobistą, autonomię cielesną, seksualność. Wśród najważniejszych kwestii pojawiły się dramaty związane z odmawianiem praw kobietom do dzieci i opresyjną rolą hidżabu w islamie, jak również odmawianiem kobietom praw reprodukcyjnych z katolickiej motywacji religijnej. We wszystkich przypadkach podkreślano instrumentalizację religii do celów politycznych i współdziałanie instytucji religijnych i państwa. Nina Sankari, wiceprezeska Fundacji im. Kazimierza Łyszczyńskiego, wystąpiła w panelu dotyczącym szariatu, segregacji płci i autonomii cielesnej, przedstawiając proces odbierania kobietom praw reprodukcyjnych jako pierwszy etap demontażu demokracji w Polsce.
Wyjątkowe wystąpienie zamykające, nagrodzone stojącą owacją, wygłosiła Pragna Patel. Pragna jest współzałożycielką i dyrektorką organizacji Southall Black Sisters (SBS) w Wielkiej Brytanii broniącej praw azjatyckich kobiet przed przemocą, fundamentalizmem religijnym, rasizmem i faszyzmem. Mowa Pragny była głosem dzwonu bijącego na alarm w sytuacji zagrożenia podstawowych wartości wypracowanych przez ludzkość.
Po tym wystąpieniu uczestnicy konferencji przyjęli przez aklamację Manifest, którego treść publikujemy oddzielnie.
W związku z dziesięcioleciem działalności organizacja „One Law for All” przyznała nagrody za walkę o prawa kobiet i świeckość. Zostały nią nagrodzone m.in. takie uznane działaczki, jak Gita Saghal, Pragna Patel czy Inna Shevchenko. Laureatką nagrody została także wiceprezeska Fundacji Nina Sankari.
Jak zwykle, podczas Londan Secular Conference nie zabrakło wydarzeń kulturalnych. Po ceremonii nagród odbył się spektakl baletowy LPC Dance Theatre, który w bardzo ekspresyjnej, mocnej formie zobrazował walkę kobiet o wyzwolenie z krępujących je pęt.
W czasie pożegnalnego cocktailu uczestnicy mogli posłuchać znakomitego występu jazzowego w wykonaniu dwojga ateistycznych artystów-działaczy: wokalistki i kompozytorki Shelley Segal i Dana Barkera, który zadziwił swoją fantastyczną grą publiczność, przyzwyczajoną raczej do jego publicznych wystąpień jako prelegenta.
Autor tekstu: Nina Sankari
Adjęcia: Marek Łukaszewicz
Maryam Namazie, kieruje kampanią pod hasłem „Jedno Prawo dla Wszystkich” (One Law for All), jest organizatorką Konferencji na rzecz Świeckości (London Secular Conference), która odbywa się co roku w Londynie i współzałożycielką Rady Byłych Muzułmanów w Wielkiej Brytanii (CEMB)
Maryam Namazie jest pierwszą laureatką, nadawanego corocznie przez Fundację im. Kazimierza Łyszczyńskiego tytułu Ateistki/Ateisty Roku w kategorii zagranicznej, którą otrzymała w 2014 roku ex aequo z Sanalem Edamaruku. Współpracuje z Fundacją im. Kazimierza Łyszczyńskiego i jest stałą członkinią Kapituły Tytułu Ateisty Roku. — z: Maryam Namazie
Rumana Hashem, urodzona w Bangladeszu działaczka na rzecz praw kobiet. Jest rzecznikiem Community Women Against Abuse i byłym organizatorem Nari Diganta, świeckiej organizacji kobiet w Bangladeszu. Ma doktorat z przemocy na tle płciowym i seksualnym w konflikcie w południowo-wschodnim Bangladeszu. Uczy w programie Open Learning Initiative dla osób ubiegających się o azyl i uchodźców w szkolnictwie wyższym na wydziale Nauk Społecznych Uniwersytetu East London. Jej obecne badania koncentrują się na narracjach seksualności i przemocy na tle płciowym; połączenia między płcią, władzą i polityką.
PRAGA PATEL I BONYA AHMED
PRAGA PATEL (po prawej stronie), jest założycielką i dyrektorem Southall Black Sisters. SBS jest wielokrotnie nagradzaną organizacją kobiet założoną w 1979 roku, aby zaspokoić potrzeby kobiet czarnych i mniejszościowych doświadczających przemocy na tle płciowym. Pragna podejmuje skutecznie wyzwania prawne przeciwko praktyce segregacji płciowej w szkołach i na uniwersytetach oraz przyjmowanie kodów "szariatu" w ramach systemu prawnego. Jest także współzałożycielką Women Against Fundamentalism. Publikuje artykuły o rasie, płci i religii, w tym "Wiara w państwo - azjatyckie walki kobiet o prawa człowieka w Wielkiej Brytanii" oraz "Zmniejszanie się świeckiej przestrzeni: azjatyckie kobiety na przecięciu rasy, religii i płci". Została wymieniona w Top 100 kobiet The Guardian.
I BONYA AHMED, działaczka, pisarka i blogerka. Publikuje na blogu Mukto-Mona, pierwszej internetowej platformie wolnomyślicieli mówiących po bengalsku.
Jej mąż Avijit Roy, znany pisarz, blogger i działacz, załozyciel Mukto-Mona został brutalnie zamordowany przez islamistów podczas podróży z promocją książki do Dhaka w Bangladeszu 26 lutego 2015 r. Bonya współpracuje z grupami międzynarodowymi i lokalnymi, pomagając bengalskim blogerom i aktywistom oraz szukając sprawiedliwości dla Avidita i innych zamordowanych.
Staša Zajović, jest współzałożycielką i koordynatorką Women in Black, Belgrad, Serbia. Zainicjowała kilka sieci kobiecych, takich jak Women's Peace Network, Międzynarodowa Sieć Solidarności Kobiet przeciwko Wojnie / Międzynarodowe Kobiety w Czarnej Sieci, Sieć Oburzonych Obyczajów i Antymilitaryzm w Serbii oraz Koalicja na rzecz świeckiego państwa. Organizowała działania edukacyjne dotyczące praw człowieka kobiet, praw uchodźców, polityki pokojowej kobiet, kobiet i antyimilitaryzmu. Staša jest autorem licznych esejów, artykułów i suplementów w lokalnych, regionalnych i międzynarodowych mediach, czasopismach i publikacjach dotyczących kobiet i polityki, praw reprodukcyjnych, wojny, nacjonalizmu i militaryzmu, kobiecego oporu wobec wojny i anty militaryzmu. Była nominowana i zdobyła szereg nagród i wyróżnień, w tym Pokojową Nagrodę Millennium, Honorowe Obywatelstwo Tutina, Honorowe Obywatelstwo Granady.
Mahszad Afszar, FARIBORZ POOYA i Nina Sankari
Mahszad Afszar (z lewej), FARIBORZ POOYA (w środku), współgospodarz i producent cotygodniowego programu TV o tematyce polityczno-społecznej "Chleb i róże" w języku perskim i angielskim.
Urodził się w Iranie. Brał udział w rewolucji 1978-79, ale przeniósł się do Wielkiej Brytanii w 1979 roku. Studiował ekonomię i politykę w Oxford Brookes i Birkbeck College, University of London. Założył irańskie Towarzystwo Świeckie, był jednym z członków założycieli Rady byłych Muzułmanów w Wielkiej Brytanii. Nina Sankari (z prawej).
Segregacja płci, islamska chusta i cielesna autonomia
Panel,
Segregacja płci, islamska chusta i cielesna autonomia
Ahlam Akram, założycielka BASIRA, organizacji non-profit brytyjskich Arabów popierających powszechne prawa kobiet. Jest działaczką na rzecz pokoju i praw człowieka, pisarką i dziennikarką. Ahlam jest obywatelką brytyjską pochodzenia palestyńskiego, która mieszka w Londynie od 1979 roku. Jej artykuły pojawiły się w arabskich gazetach Al Quds, Al Hayat i Al Sharq al Awsat. Publikowała też w Elaph, najpopularniejszym arabskim magazynie online. Ahlam regularnie udziela wywiadów na arabskich kanałach telewizyjnych i wspiera rolę kobiet w budowaniu pokoju. Specjalizuje się w prawie rodzinnym, które jest powszechnie wdrażane w regionie MENA i stanowi wyzwanie dla systemów prawnych wspierających ucisk kobiet. Jest aktywną członkinią Women Without Borders i jest członkiem komitetu wykonawczego Women Against Fundamentalism.
Julia Alimova, Działaczka femonistyczna, społeczna i ekologiczna. Głównymi tematami zainteresowania Julii są równość płci i procesy migracyjne, ze szczególnym uwzględnieniem dzieci i młodzieży. W 2012 roku w Petersburgu grupa aktywistów uruchomiła organizację pozarządową, której celem jest pomoc dzieciom i młodzieży z rodzin imigrantów zarobkowych. Organizowali bezpłatne kursy języka rosyjskiego i pomoc w zakresie przedmiotów szkolnych. Julia dołączyła do organizacji pozarządowej od samego początku, a od 2013 roku koordynuje jej pracę. Organizacja zapewnia także bezpłatne wiosenne i letnie obozy dla dzieci oraz konsultacje prawne dla rodziców. W 2015 r., Na podstawie "Dzieci w Petersburgu", wraz z grupą kobiet ze środowisk imigranckich, Julia uruchomiła organizację broniącą praw człowieka, wydając miesięcznik "Gul" dla kobiet z Azji Środkowej i ich rodzin. Gul wydawany jest w czterech językach: tadżyckim, uzbeckim, kirgiskim, rosyjskim i koncentruje się na pomocy prawnej, prawach kobiet i edukacji dzieci. W 2016 roku
Eve Sacks, jest członkiem zarządu żydowskiego ortodoksyjnego stowarzyszenia feministycznego (JOFA) w Wielkiej Brytanii. JOFA rozszerza duchowe, rytualne, intelektualne i polityczne możliwości dla kobiet w ramach żydowskiego prawa, popierając znaczący udział i równość kobiet w życiu rodzinnym, synagogach, domach nauki i żydowskich organizacjach komunalnych. Ewa dociera również do ukrytych apostatów w ultraortodoksyjnej społeczności żydowskiej i przemawia za tymi, którzy są uciszani przez swoją sytuację społeczną.
ASMIN REHMAN, jest niezależnym konsultantem i doktorantem w School of Oriental and African Studies. Jej obszarem badań jest poligamia i prawo. Przez ponad 20 lat pracowała głównie nad przemocą wobec kobiet, rasy, wiary i płci oraz praw człowieka. Yasmin pracowała dla samorządu lokalnego, Metropolitan Police Service jako dyrektor ds. Partnerstwa i różnorodności (2004-2008), w którym to czasie była również zastępcą przywódcy krajowego ds. Przymusowych małżeństw i przemocy na tle honorowym. Ostatecznie Yasmin została powołana na stanowisko prezesa organizacji charytatywnej ds. Równości rasowej we Wschodnim Londynie, Yasmin jest obecnie członkiem rady EVAW (End Violence Against Women Coalition), niezależnym doradcą miejskiej policji w Londynie i członkiem Centrum ds. obszaru świeckości.
Maryam Namazie, Nina Sankari
Maryam Namazie, Nina Sankari
Nina Sankari i i Saif Ul Malook, adwokad Asia Bibi
Nina Sankari i i Saif Ul Malook, adwokad Asia Bibi
Mahszad Afszar, reżyserka, artystka, działaczk na rzecz praw człowieka
Urodzonya i wychowanym w Iranie, obecnie mieszka w Londynie. Jej praca w dużej mierze opiera się na estetyce bolesnej inności, ciała, pamięci i upolitycznionej tożsamości. Ukończyła London Film School w Filmmaking / Directing (MA) w (2014), obecnie studiuje filmoznawstwo (Ph.D.) na Kingston University (Londyn). Otrzymała wiele stypendiów i stypendiów, w tym prestiżową stypendium Creative Skillset Film Skills w (2011), stypendium miejskim w Londynie (2009) i Studium KSA (2017). Jest aktywistką kulturalną i polityczną z zainteresowaniami badawczymi w dziedzinie Feministycznej Teorii Filmu. Wielokrotnie współpracowała z międzynarodowymi organizacjami praw człowieka , zwłaszcza z osobami wspierającymi uchodźców i migrantów. Afshar wystąpił gościnnie w Amnesty International oraz wielu innych organizacjach zajmujących się prawami człowieka i prawami kobiet. W swoim najnowszym projekcie esejów dokumentalnych i filmowych Kobiety po obu stronach aparatu (2018) kwestionuje ideę kobiecego spojrzenia, zwracając się do irańskich kobiet-filmowców reprezentujących kobiecą tożsamość na ekranie. Afshar współpracuje obecnie z organizacjami wykorzystującymi sztukę jako sposób budowania solidarności, dialogu i szerzenia pokoju w różnych kulturach.
Nina Sankari, Maryam Namazie i Inna Shevchenko
Nina Sankari, Maryam Namazie i Inna Shevchenko , liderka Femenu
Po porwaniu przez białoruskie KGB w 2011 roku i otrzymała azyl polityczny we Francji. W czerwcu 2013 r. Szewczenko była główną inspiracją dla nowego francuskiego znaczka przedstawiającego Mariannę. W grudniu 2012 r. Francuski magazyn Madame Figaro umieścił Szewczenkę na liście dwudziestu najważniejszych ikonicznych kobiet na świecie. Szewczenko jest prelegentem na konferencjach i felietonistą międzynarodowej prasy. Była prelegentem podczas debaty na temat wolności słowa w Kopenhadze w dniu 14 lutego 2015 r. Z rysownikiem Larsem Vilkssem. Mówiła o złudzeniu, że w Europie Zachodniej ludzie mogą w pełni cieszyć się wolnością słowa, gdy terrorysta otworzył ogień w holu centrum kulturalnego, gdzie odbyła się debata. Po ataku Szewczenko powiedziała: "Głosy liberalne powinny być głośniejsze od Kałasznikowa".
Afsana Lachaux, działaczka na rzecz praw kobiet, od wielu lat walczy o prawo do opieki nad swoim synem. Louis mieszka w Dubaju, gdzie prawo szariatu to uniemożliwia. W 2017 roku Afsana odniosła przełomowe zwycięstwo na rzecz praw kobiet we Francji gdy francuskie sądy odrzuciły orzeczenie sądu szariatu ZEA. Prowadzona przez Afsanę kampania na rzecz sprawiedliwości trwa zarówno w Wielkiej Brytanii, jak i we Francji. Obecnie pisze książkę o zabójstwach honorowych .
Szariat, arbitraż religijny i prawo rodzinne
Panel , Szariat, arbitraż religijny i prawo rodzinne
HOUZAN MAHMOUD. działaczka na rzecz praw kobiet, wykładowczyni i współzałożycielka Culture Project, transnarodowego projektu utworzonego niedawno w celu zwiększenia świadomości na temat feminizmu i płci w Kurdystanie i diasporze. Ma tytuł magistra w dziedzinie gender studies z SOAS, London University. Przez wiele lat pracowała jako przedstawicielka organizacji Women's Freedom in Iraq. Urodziła się w irackim Kurdystanie w 1973 roku, obecnie mieszka i pracuje w Londynie. Jej artykuły zostały opublikowane w The Independent, The Guardian, The Tribune, The New Statesman i innych. Houzan prowadzi wiele kampanii na całym świecie, w tym kampanie przeciwko gwałceniu i porwaniom kobiet w Iraku, a także przeciwko narzucaniu islamskiego prawa szariatu w Kurdystanie i wirackiej konstytucji. Prowadziła także inne kampanie przeciwko tzw. Zabójstwom honorowym i przeciwko naruszeniom wolności słowa. Jest laureatką nagród Emmy Humphrey Memorial 2016.
Ibtissame Betty Lachgar, Feministka, działaczka na rzecz praw człowieka i praw LGBT
Jest współzałożycielką i liderem MALI (Alternative Movement for Individual Liberties)W ramach Ruchu obywatelskiego nieposłuszeństwa walczy o indywidualne swobody, przeciwko dyskryminacji i łamie tabu. Zainicjowała pierwszy ruch LGBT w Maroku, IDAHOT. Jej prace są cenzurowane przez większość organizacji w Maroku, nawet postępowych i feministycznych. Ibtissame padła ofiarą napaści seksualnej ze strony policji podczas aresztu za jej protesty we wrześniu 2016 r. Obecnie trwa proces przeciwko niej, a ona sama spotkała się z wieloma grożbami za swoją działalnośc.
Homa Arjomand, Iranka, koordynatorka międzynarodowej kampanii na rzecz jednego świeckiego systemu szkolnego. Prowadzi międzynarodową kampanię przeciwko szariatowi. Otrzymała nagrodę Toronto Humanist of the Year 2005 i została uznana za kobietę roku przez Gazette Des Femmes. Jest rzeczniczką wyzwolenia kobiet w Kanadzie i założycielką Mostów Kultury
NADIA EL FANI i Anna Zobnina
NADIA EL FANI , tunezyjska reżyserka mieszkająca we Francji,Po zrealizowaniu filmu "Ani Allah, ani Pan", grozi jej aresztowanie i do pięciu lat więzienia, jeśli wróci do Tunezji po tym, jak islamiści złożyli przeciwko niej skargę. Film przedstawia życie tunezyjskie tuż przed upadkiem Zine El-Abidine Ben Ali. Inne filmy to "Ouled Lenine" i "Nasze piersi, nasza broń!"
i Anna Zobnina, koordynatorka strategii i polityki w Europejskiej Sieci Emigrantek.
Urodzona w Sankt Petersburgu w Rosji Anna ma ponad dziesięcioletnie doświadczenie w międzysektorowej feministycznej analizie przemocy i dyskryminacji kobiet, ze szczególnym uwzględnieniem zdrowia seksualnego i reprodukcyjnego (SRHR), wykorzystywania seksualnego migrantek i dziewcząt. Jest wybraną ekspertką w Europejskim Instytucie ds. Równości Kobiet i Mężczyzn (EIGE) i pracuje nad budowaniem potencjału imigrantek i włączenia ich w europejski proces decyzyjny w Europejskiej Sieci Emigrantów.
Beatrix Campbell, pisarka, dziennikarka i feministka i kandydatka Partii Zielonych do parlamentu. Była aktywna w Ruchu Wyzwolenia Kobiet, założycielką Red Rag, dziennika marksistowsko-feministycznego, członkiem Free Communications Group, która opublikowała Open Secret i prowadziła kampanię przeciwko monopolistycznej własności mass mediów. Współpracowała z Judith Jones w dwóch udanych sztukach, była pisarzem rezydującym w więzieniach, wspierając młodych mężczyzn poprzez twórcze pisanie i otrzymała wiele nagród, w tym Nagrodę Literacką Cheltenham Festival, Nagrodę Fawcetta oraz kilka doktoratów honoris causa. Jej ostatnia książka to "Koniec równości".
Nina Sankari i AfsanaLachaux
Nina Sankari i AfsanaLachaux
VICTORIA GUGENHEIM, jest wielokrotnie nagradzaną artystką ciała. Pasjonuje się łączeniem, sztuki z nauką. Sztuka Wiktorii obejmuje malowanie ciała, makijaż, fotografia, rzeźba, performanse, instalacje, sztuki cyfrowe, projektowanie ubrań, rysunek i łączenie malowania z nauką i technologią.
Nina Sankari laureatką nagrody ONE LAW FOR ALL
Nina Sankari laureatką nagrody ONE LAW FOR ALL
ANNIE LAURIE GAYLOR, współzałozycielką ( razem z matką, działaczką feministyczną Anne Nicol Gaylor) i wiceprezeską Fundacji Wolność od Religii ( Freedom From Religion) FFRF w 1976 r. Gaylor jest autorem kilku książek, w tym "Biada kobietom: Biblia mi tak mówi", "Zdrada zaufania: duchowe nadużycie dzieci" oraz redaktorką, "Kobiety bez przesądów: Bez bogów - bez panów", antologii kobiet wolnomyślicieli. Wcześniej redagowała gazetę FFRF, Wolna myśl Dzisiaj, w 2010 r. Gaylor otrzymała nagrodę Humanist Heroine od American Humanist Association, uczestniczy w wielu konferencjach, w tym w 2012r. w Globalnej konwencji ateistycznej w Melbourne w Australii.
GITA SAHGAL, Pisarka, dziennikarka, producentka filmowa. Założycielką i dyrektorka Centrum ds. Świeckości. Była szefową działu ds. Płci w Amnesty International; została zawieszona w 2010 r. po tym, jak skrytykowała Amnesty za jej stosunki z islamistami. Przez wiele lat była członkinią zarządu Southall Black Sisters. Założycielka Women Against Fundamentalism i Awaaz: South Asia Watch. Z Nira Yival Davis redagowała "Odmawianie święceń kapłańskich: kobiety i fundamentalizm w Wielkiej Brytanii" (Londyn, 1992).
Dodaj komentarz
Musisz się zalogować, aby móc dodać komentarz.